Multıpl Skleroz (MS) Süreci

Bağışıklık sisteminin normal yanıtı:
Bağışıklık Sistemi, organizmamızı dıştan ve içten gelen tehlikelere karşı, çeşitli grupların ortak ve destekleyici çalışması ile kısa ve uzun süreli olarak koruyan, oldukça karmaşık bir sistemdir. Normal şartlarda bu sistem organizmamızın lehine çalışmaktadır.


Multipl Skleroz, organizmanın kendine ait özelliği taşımadığı -yabancı saydığı hastalıklar olarak tanımlanan Otoimmun Hastalıklar grubuna girmektedir. Bu hastalıkta temel bozukluk bağışıklık sisteminin kendi myelin yapısı ile yabancı proteinler arasında ayrım yapmaması ve kendine karşı saldıracak savaşı ve protein yapısında maddeleri ( antikorlar ) oluşturmasıdır. Bu durum vücut bağışıklık sisteminin genetik ve çevresel nedenlerle kendine zarar vermesi ile sonuçlanan bir hasarlanma ile açıklanmaktadır. MS’de temel olarak zarar gören madde myelin'dir.
•Myelin, merkezi sinir sisteminde, “oligodendrosit” adı verilen hücrelerce yapılır ve katmanlar şeklinde birliktelik gösteren hücre membranlarından ( hücre zarlarından) oluşur.


•Myelin kılıfı aksonlar boyunca segmentler halinde uzanmaktadır. Aksonlar bir sinir hücresinden elektriksel bilgileri alarak taşıyan uzun filamanlardır.

•Myelin segmentleri birbirlerinden ince aralıklara ayrılırlar, burada “ranvier nodları” olarak adlandırılan ve elektriksel iletim için çok önemli bir alan oluşturan sodyum kanallarının bulunduğu oluşumlar yer alır. Sodyum iyonları elektriksel bilginin bir sinir hücresinden diğerine aktarılmasından çok önem taşımaktadırlar.

•Myelin hasarı oluştuğunda merkezi sinir sisteminde bir sinir hücresinden diğerine elektriksel bilginin taşınımı bozulur.

•Başlangıçta hastalık süreci boyunca aksonların korunduğu düşünülse de, son dönemlerde yapılan çalışmalarda akson hasarının hastalığın erken dönemlerinden itibaren olaya katıldığı ve kalıcı nörolojik problemlerdeki rolünün çok önemli olduğu düşünülmektedir.
 
Organizmamız farklı çareler arayarak altta yatan sorunlara çözümler bulmaya çalışmaktadır: Örneğin MS’de, araştırıcılar elektriksel bilginin taşınımından sorumlu sodyum kanallarının yoğunluğunun arttığını ve myelin hasarına rağmen sinir hücrelerinin bu yol ile iletişim kurmaya çalıştıklarını belirtmişlerdir. Bir başka bilgi de, sinir hücrelerinin tekrar myelin oluşturma çabası içinde olduklarının gösterilmesi ile edinilmiştir.


MS: OTOİMMUN
Bir hastalık ve iltihabi yanıt:

•Hastalığın gelişmesinde bağışıklık sistemi üyeleri arasında en önemli yer, beyaz kan hücrelerine aittir. Bu hücrelere lenfosit adı verilir. Lenfositler, bazı temel özelliklerine göre T lenfositler ve B lenfositler olarak iki ayrı grupta toplanırlar. Lenfositler, bağışıklık sisteminde çok önem taşıyan hücrelerdir. Bu hücreler normal şartlarda, vücut savunmasında kendileri aktif rol oynadıkları gibi, diğer bağışıklık sistemi üyelerini de aktif hale getirirler.

•T hücreler üzerine yerleşimli belirli bağlayıcı yapılar organizmadaki bazı özel molekülleri tanıma becerisine sahiplerdir. T hücrelerin bu özellikleri, organizmamız için tehlikeli olabilecek bazı protein yapısındaki maddelerin yakalanması ve durdurulması açısından çok önemlidir.

•T hücreleri tehlikeler karşısında bazı özel yapılar üretmeleri ve salmaları için B hücrelerini aktive ederler. Böylece bu iki hücre grubu aynı amaç için çalışmaya başlar.

•Otoimmünite: Bağışıklık sistemin normal çalışma şeklinden daha farklı ve zarar verici şekilde çalışması bazı anormal durumlara neden olur. Bu durumda ortaya çıkan hastalıkların bir grubu da otoimmün hastalıklardır.

•MS ve diğer otoimmün hastalıklar T hücrelerinin programlanmasında bir hata taşırlar ve bu durum onları kendinden olan ile olmayanı ayırt edebilme yeteneğinden uzaklaştırır.

•MS’de yanlış eğitilmiş T hücreleri vücudun kendi myelini içindeki bazı özel yapıları yabancı olarak algılar. Böylece T hücreleri yanlış akan bir süreci bastırmış olurlar; bu olaya bağışıklık sisteminin tüm grupları sıra ile katılmaya başlar.

•B lenfositler her zaman yaptıkları gibi bazı özel maddeler oluşturup ( bunlara antikor adı verilmektedir) salmaya başlarlar; ancak, bu durumda bunlar, vücudun kendi yapılarına karşı geliştikleri için oto antikorlar = organizmanın kendine karşı geliştirdiği savaşı moleküler olarak tanımlarlar.

•MS’de, bağışıklık sisteminin yanlış işleyişi ile savaş açtığı özel yapı myelin proteinidir. Bu proteinler daha önce de belirtildiği gibi aksonları çevreleyen yağ içerikli bir izolasyon kılıfıdır.

•Olayın ileri dönemlerinde T ve B lenfositler iletişimlerini sürdürürler. Hasarlandırma, gittikçe farklı yapıların katılması ile devamlılık gösterir.

•Sitokinler ve iltihabi süreç; İltihabi süreç normale göre çok daha aktif olan bağışıklık sisteminin bir ürünüdür ve otoimmün hastalıklarda en önemli hasar verici mekanizmadır.

•Beyaz hücreler bir kez yanıt verme konusunda uyarıldıklarında, hasarlanmış alanda ve zamanla organizmanın genelinde iletişimlerini sağlayan protein yapısında, özel maddeler üretir ve salarlar.

•Sitotinler küçük ve kuvvetli ve protein yapısında maddeler olup bağışıklık sisteminde yer alan hücreler arasındaki haberleşmeden sorumludurlar. Normalde de vücutta bulunurlar, ancak, aşırı ve yanlış şekilde üretildiklerinde zarar vermeye başlarlar.

•Normalde koruyucu rol taşımaları gerekirken aşırı ve yanlış şekilde üretilmeleri ile iltihabi duruma yol açar ve hasarlandırıcı olurlar. Normal şartlarda iltihabi yanıt kontrol altında ve kendini sınırlayıcı durumdadır. Ancak otoimmun hastalıklarda bu durum kalıcı ve hasarlandırıcı özellik kazanır


Akson Hasarı
Sinir hücrelerinden bilginin alınarak taşınmasından sorumlu olan aksonların hasarı MS’de kalıcı özürlülüğün gelişiminde en temel mekanizma olarak tanımlanmaktadır. Çalışmalarda myelin hasarının başladığı dönemde akson zedelenmesinin bulunduğu ve hastalık ilerledikçe zayıflamış aksonların hasarlanmaya devam ettikleri gösterilmiştir. Hasarın çoğunluğu hastalığın erken döneminde oluşur ve zamanla hızı azalır; ancak yıllar sonra bile yıkımın sürdüğü görülmüştür. Günümüzde bu bilgi, yeni tedavilerin oluşturulmasında önemli ve kullanılır durumdadır.

Prof. Dr. Rana Karabudak, Dr.Aslı Kurne
Hacettepe Üniversitesi Nöroloji Anabilim Dalı
Nöroimmünoloji Ünitesi

KAYNAK

İlgili Konular
MS oluşum mekanizması